Side - piękno antycznego świata

 
    Side to jedna z wielu miejscowości w południowej Turcji z dobrze zachowanymi, dostępnymi ruinami starożytnego miasta. Kto wcześniej takie miasta zwiedzał ten bez problemu nazwie ich powtarzające się elementy zabudowy, takie jak: agory, łaźnie, gimnazjony, świątynie, bazyliki, teatry, stadiony, akwedukty, nekropolie, a nawet latryny i domy publiczne. Wiele antycznych miast opisanych przeze mnie na blogu można znaleźć w etykietach: Piszę o… Turcja, Grecja, Włochy…   

    W Side, założonym przez greckich osadników w północno-zachodniej części Anatolii, w siódmym wieku przed naszą erą, odnajdziemy ślady wielu kultur.
    W 333 roku przed naszą erą miasto bez walki zdobył Aleksander Wielki, a po jego śmierci władzę nad Side przejął jeden z diadochów Aleksandra Wielkiego Ptolemeusz I Soter, który zapoczątkował dynastię Ptolemeuszów i ogłosił się królem Egiptu. Po Ptolemeuszach miastem zarządzała dynastia Seleucydów założona przez Seleukosa I Nikatora również diadocha Aleksandra Wielkiego. Ostatnim, z tej dynastii, władcą Side był król Antioch III Wielki, którego pokonała flota należąca do państwa-miasta Rodos, wspierana przez Rzym i Pergamon. Wówczas Pamfilia, której granice wyznaczała Antalya na zachodzie i Alanya na wschodzie, a zatem obejmująca i Side leżące pomiędzy nimi, przypadła Królestwu Pergamonu.

    W pierwszym wieku przed naszą erą Side, główna baza morska piratów z Cylicji i centrum handlu niewolnikami, ostatecznie przejęte zostało przez Rzym. Okres dobrobytu, podczas którego liczba mieszkańców wzrosła do 60 tysięcy, trwał do trzeciego wieku naszej ery - większość zachowanych w Side antycznych budynków pochodzi z tego okresu. Po okresie dobrobytu następował stopniowy upadek potęgi miasta. W siódmym wieku flota arabska zaatakowała Side, zdobyła je, splądrowała i spaliła.

    Pod rządami Seldżuków, a następnie Osmanów Side nie było zamieszkane. Dopiero w 1895 roku osiedlili się tu tureccy uchodźcy z Krety.

    Prace archeologiczne, które wciąż trwają, spowodowały ponowny napływ ludności do Side, którego symbolem jest owoc granatu (side - w językach anatolijskich - granat). Wzdłuż wybrzeża, na zachód od antycznego miasta, ulokował się popularny ośrodek turystyczny, chętnie odwiedzany przez spragnionych słońca wczasowiczów.

    Do Side przyjechałam z Ryszardem z Alanyi, na jeden dzień. Chciałam zobaczyć ścisłe, zabytkowe centrum miasta zamknięte dla ruchu samochodowego - jedynie ulicą Liman Cadddesi, co jakiś czas z parkingu przy dworcu autobusowym kursuje do portu specjalny autobus, z którego zmęczeni zwiedzaniem turyści chętnie korzystają, szczególnie w upalne dni.

    Naszą pieszą wędrówkę rozpoczęliśmy od tego właśnie miejsca kierując się w stronę nimfeum i akweduktu, którym sprowadzano do miasta wodę z rzeki Melas, współcześnie nazywanej Manavgat Çayı i rozprowadzano do łaźni, fontann miejskich i cystern. Najważniejsze ujęcie wody tak zwane nimfeum, zostało zbudowane w tym samym czasie co akwedukt, najprawdopodobniej pod koniec drugiego wieku naszej ery. Nimfeum zdobiła trzykondygnacyjna fasada, z której do dziś zachowała się tylko ta najniższa - jej zdobienia oglądać można w muzeum archeologicznym.

     Od głównej bramy miejskiej, znajdującej się przy nimfeum, do centrum Side wiodą dwie ulice z kolumnadami, z których ta biegnąca na zachód do agory wciąż jest używana - niegdyś wyłożona marmurowymi płytami, dzisiaj posiada nawierzchnię z kostki brukowej i szlak pieszy zbudowany z drewnianych bali. Zachowały się przy niej pozostałości sklepów oraz dawnych budynków mieszkalnych - dwa najlepiej zachowane to dom z perystylem i dom z konsolą.

      Jak już wspomniałam ulica kolumnadowa wiedzie do agory, a także teatru, bramy Wespazjana i łaźni - obecnie muzeum i dalej aż na koniec cypla z kolejnymi zabytkami, o których za chwilę.

      Agora - ośrodek handlowy i kulturalny miasta; pośrodku z ruinami odrestaurowanymi (2013 rok) z oryginalnych materiałów wydobytych podczas wykopalisk, zidentyfikowanych jako świątynia poświęcona greckiej bogini Tyche (bogini przypadku, „ślepego” losu, szczęścia (pomyślności, powodzenia) i nieszczęścia, opiekunka miast - utożsamiana z rzymską Fortuną).

    Ciekawostką tego miejsca są niewątpliwie publiczne latryny - wielkie osiągnięcie starożytnych cywilizacji. Od trzeciego, a zwłaszcza drugiego wieku przed Chrystusem przybytki tego rodzaju zaczęły pojawiać się w niektórych miastach greckich. Większość najlepiej zachowanych przykładów hellenistycznych latryn pochodzi z wyspy Delos. Były one oryginalnym wynalazkiem greckim, ale ich spopularyzowanie, monumentalizacja i udoskonalenie było zasługą Rzymian. Najważniejszą innowacją było wyposażenie latryn w kanalizację spłukiwaną wodą z fontann, basenów publicznych i łaźni, która dostarczana była przy pomocy akweduktów.

    Większość zachowanych tego typu obiektów datuje się na drugi - trzeci wiek naszej ery. Zwykle budowane były na planie prostokąta, natomiast te w Side są typem latryn budowanych w eksedrach (otwarta, półkolista nisza). Znajdują się w północno-zachodnim narożniku agory i przylegają do ściany teatru. Służyły zatem tłumom korzystającym z obu obiektów. Odsłonięto 24 takie przybytki przykryte niegdyś sklepieniem kolebkowym, w których ściany wyłożone były płytami z marmuru, a pod siedziskami znajdował się system kanalizacyjny z bieżącą wodą.

   Teatr rzymski wzniesiono w połowie drugiego wieku naszej ery, w miejscu wcześniejszego teatru hellenistycznego. Cechy teatrów greckich i teatrów rzymskich oraz ich różnice opisywałam na blogu, a zatem w szczegóły konstrukcji teatru w Side wchodzić nie będę.

    Warto wejść do muzeum, w którym obejrzeć można bogatą kolekcję eksponatów zgromadzoną w dawnych łaźniach rzymskich i na terenie dawnej palestry (obecnie ogród muzealny). 

        Monument Wespazjana to nie tylko brama wjazdowa do starego miasta, ale także budowla, która pełniła rolę fontanny, stąd jej nazwa Vespasianus Çeşmesi (Fontanna Wespazjana). W murze po lewej stronie bramy, w centralnej niszy stał niegdyś posąg cesarza, a w bocznych posągi kobiece. Część ta widoczna jest na zdjęciu, gdzie Brama Wespazjana łączy się z teatrem.

    Za Bramą Wespazjana ulica kolumnadowa wiedzie aż na koniec cypla.   
    Najpierw, patrząc na zdjęcia, po lewej stronie widzimy pozostałości bazyliki, po prawej zaś zewnętrzne mury teatru, .

    Kilka kroków dalej otwiera się perspektywa na niską, zabytkową zabudowę, tę część starego miasta wyłączoną z ruchu samochodowego. I co ciekawe odrestaurowane domy stoją na antycznych ruinach! Od zabytkowych pozostałości oddzielają je przeźroczyste podłogi. Widać je na każdym kroku, podświetlane nocą, przykrywają ulice, place, a nawet podłogi w domach i przed nimi. Wcześniej nie widziałam aż tak dużych połaci ziemi przykrytym szkłem, w budynkach i owszem.

    Skręciliśmy w stronę nabrzeża. Co krok zatrzymywaliśmy przy sklepach zajmujących partery domów.
    Kilka zdjęć zrobiliśmy w punkcie widokowym, w którym władze miasta ustawiły huśtawkę z napisem # livefreely # side, a pod nim zielone gałęzie z czerwonymi owocami granatów. Chyba każdy, kto tędy przechodzi robi sobie tutaj pamiątkowe zdjęcie. Stąd też rozciąga się wspaniała panorama na miasto z górami Taurus w tle.

    Dochodzimy do portu i tutaj spotykamy kolejne miejsce z napisem Side i symbolem miasta owocem granatu. W oddali majaczy już pięć kolumn świątyni Apollina z drugiego wieku. Ale zanim do niej dojdziemy pokręcimy się jeszcze po placu z pomnikiem Atatürka i flagą turecką spuszczoną do połowy masztu, na znak żałoby, dla upamiętnienia ofiar trzęsienia ziemi. 

     Na ciepłej kamiennej posadzce śpią psy i nie zwracają uwagi na przechodniów. Psy, podobnie jak koty, mają się dobrze w tym dbającym o nie społeczeństwie. O psach wspomnę jeszcze.

    Idąc dalej odnajdujemy pozostałości: świątyń Apollina i Ateny, biblioteki, południowej bazyliki z piątego wieku, monumentalnej fontanny, dużej łaźni, a także pozostałości bizantyjskich budowli, kościół, i nieco dalej agory państwowej, baptysterium i pałacu biskupiego.

      Na niektórych monetach z Side widoczna jest postać Apollina stojącego przed świątynią. Pięć kolumn zostało wzniesionych w ramach prac rekonstrukcyjnych przeprowadzonych w latach osiemdziesiątych dwudziestego stulecia. Znajdujący się nad nimi fryz przedstawia głowy meduz.

    Chwilę odpoczywamy w słońcu. Część naszego prowiantu Ryszard oddaje psom, które chętnie nam towarzyszą.

    Wracamy na parking i w oczekiwaniu na autobus Ryszard karmi kolejne psy. Jest to rasa psów tureckich - kangal (anadolu çoban köpeği), którą od jakiegoś czasu, z wielkim zainteresowaniem, obserwuje na kanale YouTube tworzonym przez pasterzy owiec z gór Taurus.
     Jak widać na zdjęciach nie wszystkie psy są głodne. Niektóre wylegują się na słońcu, niektóre ochoczo zaglądają do plecaka, w szczególności młody ma ogromny apetyt i domaga się więcej jedzenia.

    Około osiemset metrów na wschód od antycznego centrum, przy drodze prowadzącej w kierunku Manavgatu, znajduje się biuro informacji turystycznej.

    Drogą D 400 wracamy z Side do Alanyi.

    Turcja, Side - 08.02.2023