Muzeum Narodowe w Poznaniu - dziedzictwo wieków i pokoleń w bogatych zbiorach malarstwa i rzeźby

   Muzeum Narodowe w Poznaniu mieści się przy Alejach Marcinkowskiego 9. Są to dwa połączone ze sobą budynki, w których przechowuje się jedną z najbogatszych kolekcji sztuki w Polsce, obejmującą zbiory Fundacji Raczyńskich i Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

    Stary historyczny budynek Muzeum Narodowego, pierwotnie Muzeum Cesarza Fryderyka III, później Muzeum Wielkopolskie, wzniesiono w latach 1900-1903 według projektu berlińskiego architekta Karla Hinckeldeyna, nowy zaś udostępniono zwiedzającym w 2001 roku.

    Przed wejściem do muzeum warto zatrzymać się na moment przed tablicą upamiętniającą jedną z wielu postaci zasłużonych dla Wielkopolski i przeczytać krótką notkę o kimś, od kogo wzięła się nazwa ulicy.
    Karol Marcinkowski (1800-1846) był chirurgiem i położnikiem, cenionym za wiedzę i pomoc ubogim. Brał udział jako lekarz w powstaniu listopadowym za co został uwięziony. Później stał się głównym organizatorem nurtu pracy organicznej w Wielkopolsce. Z jego inicjatywy założono Bazar (kliknij tutaj) i Towarzystwo Pomocy Naukowej. Spoczywa w poznańskim kościele świętego Wojciecha.

    A teraz wejdźmy do środka i przyjrzyjmy się ekspozycjom stałym. Jedną z moich ulubionych (w muzeum byłam po raz trzeci) jest kolekcja dzieł Jacka Malczewskiego - wizytówka poznańskiej galerii, ze znakomitym dziełem malarza - Błędnym kołem. 

    Kolekcja Galerii sztuki polskiej XVIII-XIX wiek od oświecenia do dwudziestowiecznej nowoczesności, z cenzurą w 1945 roku składa się z blisko 2200 obrazów i rzeźb, spośród których 500 najwybitniejszych wybrano do Galerii stałej. Charakter przeznaczonej na wystawę przestrzeni stwarza możliwość jej nowoczesnej prezentacji, sprzyjającej aktywnemu, wielokierunkowemu zwiedzaniu a reprezentatywność zbioru pozwoliła na wyczerpującą ekspozycję od oświecenia i klasycyzmu przez nurt romantyczny i historyzm po malarstwo realistyczne ostatnich dekad dziewiętnastego stulecia i sztukę Młodej Polski oraz sztukę nowoczesną eksponowaną na pierwszym piętrze.

    Na prezentowanych przeze mnie obrazach umieściłam autora, tytuł i rok powstania dzieła, a do niektórych dodałam krótką notkę.

    Prezentację zacznijmy od mojego ulubionego krakowskiego malarza Jacka Malczewskiego, związanego od lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku z Wielkopolską. Artysta obsesyjnie wiązał swą malarską myśl z wydarzeniami polskich dziewiętnastowiecznych powstań, przywoływał postaci Starego i Nowego Testamentu, sięgał po greckie mity i polską sztukę ludową. Był rysownikiem i kolorystą o nieograniczonych możliwościach.

    Inspirację do obrazu Eloe z Ellenai stanowił wers Anhellego Juliusza Słowackiego: A Eloe uklęknąwszy nad śpiącą podłożyła pod nią z obojej strony końce skrzydeł łabędzich i zawiązała je pod umarłą. I z pełnymi trupa skrzydłami, wstawszy, na księżyc odeszła. Napisany w 1838 roku poemat fascynował twórców końca wieku. Przedstawiał dramatyczne losy polskich wygnańców na Syberii poprzez wędrówkę Anhellego; jego towarzyszką była Ellenai - pokutująca na wygnaniu zbrodniarka.

    Błędne koło, obraz przedstawiający fantastyczną scenę splecionych w tanecznym kręgu satyrów i bachantek, nagich postaci w szynelach i kajdanach oraz chłopów w krakowskich strojach zawiera ważne wątki młodo-polskiego symbolizmu. Wyobrażenie malarczyka siedzącego na drabinie, otoczonego śnionymi na jawie postaciami, to nie tylko wskazanie na absorbujące wyobraźnię malarza znaczenia związane z mitologią, narodową martyrologią i folklorem, ale także wieloznaczna refleksja o istocie sztuki i przeznaczeniu artysty.
  
    Obraz Thanatos I otwiera jedną z najistotniejszych i najtrwalszych serii w twórczości Malczewskiego - serię Thanatos. Anioł śmierci, uskrzydlony trzema parami skrzydeł, z rozpostartym na jednej z nich śmiertelnym całunem, z nieporuszoną twarzą ostrzy kosę stojąc przed dworem w Gardzienicach, gdzie kilka lat wcześniej zmarł ojciec artysty.

    Obraz Thanatos ukazuje w zbliżeniu dwie zwrócone do siebie głowy - po lewej anioł śmierci o rysach Marii Balowej, muzy i miłości Malczewskiego, po prawej on sam. Kobieta zbliża swoją dłoń do oczu artysty, a twórca ufnie czeka na śmiertelne dotknięcie. Jest tu zrównanie doświadczenia Erosa (namiętności) i Thanatosa (śmierci). 

    Tryptyk Grosz czynszowy jest jednym z tych dzieł, w których włącza Malczewski do ikonograficznego repertuaru swego malarstwa obrazy zaczerpnięte z Nowego Testamentu. Poprzez nadanie twarzy Chrystusa własnych rysów i sprzężenie części środkowej z jawnymi autoportretami w częściach bocznych tryptyku, rozszerza symboliczne znaczenie biblijnej przypowieści o groszu czynszowym o treści związane ze sztuką i artystą. 

    Godne wyróżnienia fragmenty Galerii to obrazy Piotra Michałowskiego, Aleksandra Gierymskiego i Józefa Chełmońskiego, podręcznikowe impresjonistyczne dzieła Józefa Pankiewicza i Władysława Podkowińskiego, urzekające pastele Stanisława Wyspiańskiego i wiele innych. 

    Na uwagę zasługuje nasycony ciepłymi barwami obraz Śpiący Staś przedstawiający najmłodsze z czworga dzieci artysty z Teodorą Teofilą Pytko. Staś malowany był w krakowskim mieszkaniu, wieczorem, przy sztucznym oświetleniu.  

    Błogosławiona Salomea to jeden z projektowanych przez Wyspiańskiego witraży, który obok świetego Franciszka miał być umieszczony w prezbiterium po bokach głównego ołtarza kościoła franciszkańskiego w Krakowie. Salomea, królowa halicko-węgierska, córka Leszka Białego i Grzymisławy, po śmierci męża Kolomana w 1241 roku powróciła do Polski, by resztę życia spędzić w klasztorze. W projekcie tym artysta ukazuje Salomeę ubraną w franciszkański habit, w ekstatycznym uniesieniu, wypuszczającą z rąk koronę królewską, co symbolizuje porzucenie ziemskich wartości dla idei franciszkańskich. 

    W tym samym czasie, co słynny Szał powstał obraz Rozmowa, stanowiący wizerunek powierzających sobie tajemnicę kobiet. Emocjonalne napięcie sceny potęguje dominująca ognista czerwień. 

    W latach 1895-1914 Julian Fałat dziesiątki razy malował motyw wijącego się wśród zaśnieżonych pól strumienia. Tę kompozycję uznano za jedno z arcydzieł malarza, które na wystawie krakowskiej wzbudziło szczególną sensację.

 

    Dwie małe dziewczynki Olgi Boznańskiej, siedzące na schodach, to nie tylko uroczy wizerunek dzieci ale także malarska metafora czekającego je losu. 

    Tematyka obrazu Pożegnanie Wacława z Marią Józefa Simmlera oparta jest na romantycznym poemacie Antoniego Malczewskiego „Maria”. Nawiązywał on do tragicznej historii pierwszego małżeństwa Szczęsnego Potockiego i Gertrudy Komorowskiej. Potajemny ślub młodych w 1770 roku nie został zaakceptowany przez rodzinę Potockich. Młodą małżonkę na rozkaz teścia porwano, by wymusić unieważnienie małżeństwa. Gertruda zmarła tragicznie - została utopiona. 

    Tadeusz Kościuszko (1746-1817) generał polski, Naczelnik Sił Zbrojnych Narodowych w powstaniu o niepodległość Rzeczypospolitej w 1794 roku, a także amerykański bohater narodowy, uczestnik wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775-1783).  

    Galeria sztuki europejskiej prezentuje między innymi dzieła włoskiego renesansu, mistrzów takich jak Bellini czy Anguissola. Znajdziemy tu także bogaty zbiór malarstwa szkół północnoeuropejskich, począwszy od niderlandzkiej Madonny z Dzieciątkiem i barankiem opartej na dziele Leonarda da Vinci, po dzieła wybitnych mistrzów holenderskich i flamandzkich siedemnastego wieku, a także kolekcję malarstwa hiszpańskiego z imponującą Madonną Różańcową adorowaną przez kartuzów.
    Obraz Matka Boska z Dzieciątkiem i barankiem na tle krajobrazu to przykład religijnego malarstwa flamandzkiego z XVI wieku - kompozycja nawiązuje do obrazu Leonarda da Vinci Święta Anna Samotrzecia (kliknij tutaj). 

    Uwagę zwraca wyjątkowy zbiór malarstwa niemieckiego od romantyzmu po impresjonizm i symbolizm. Nie sposób nie zauważyć słynnej Plaży w Pourville Moneta, jedynego w Polsce dzieła tego malarza, wybitnego twórcy francuskiego impresjonizmu. 

    Portret Stanisława Augusta w złocisto-srebrzystym stroju podczas koronacji w 1764 roku z polskim Orderem Orła Białego i pruskim Orderem Orła Czarnego oraz w purpurowym płaszczu podbitym gronostajami z haftowanymi orłami.

    Elekcja Stanisława Augusta - historyczne wydarzenie rozgrywające się na przedmieściach Woli pod Warszawą. Przedstawiciele ogółu szlachty, z chorągwiami poszczególnych województw, otaczają pole elekcyjne, na którym ustawiono pusty fotel czekający na nowo wybranego. Pośrodku przedstawienia umieszczono drewniany budynek dla senatorów obok namioty reprezentantów obcych państw. Na pierwszym planie znajduje się tłum szlachty okazującej radość z wyboru Stanisława Augusta.

    Obraz Mariusza uciekającego przed Sullą został namalowany na konkurs Prix de Rome zorganizowany przez Académie des Beaux-Arts w Paryżu. Podarowany przez Sebastiana Norblina Szkole Polskiej na Montparnassie, po jej zamknięciu został ofiarowany przez Władysława Czartoryskiego Muzeum imienia Mileżyńskich w Poznaniu.
    Przedstawia ucieczkę konsula rzymskiego Gajusza Mariusza przed Sullą w trakcie bratobójczej walki o dowództwo nad wojskiem rzymskim w wojnie z królem Pontu Mitrydatesem VI Eupatorem w 88 roku przed naszą erą. 

    Książę Józef Poniatowski urodzony w Wiedniu królewski bratanek, późniejszy bohater narodowy, powrócił do Warszawy w dobie Sejmu Wielkiego. Stał się ulubieńcem kobiet, dyktatorem mody i stylu zabaw młodej arystokracji. Później książę wsławił się udziałem w insurekcji kościuszkowskiej oraz wojnach napoleońskich. Wódz Naczelny armii Księstwa Warszawskiego zginął w bitwie pod Lipskiem. 

    Na zakończenie mojej wycieczki po muzeum zaprezentuję jeszcze kilka dzieł zgromadzonych w Galerii sztuki polskiej 1 połowy dwudziestego wieku i w Galerii sztuki współczesnej 2 połowy dwudziestego wieku i początków dwudziestego pierwszego.
    We wzajemnie przenikających się przestrzeniach nowego skrzydła wyeksponowano artystów rożnych środowisk, odmiennych artystycznych postaw i malarskich języków, między innymi przedstawicieli międzynarodowej szkoły École de Paris, twórców związanych z krakowskimi formalistami czy przedstawicieli poznańskiego buntu. Wyeksponowano tu także wielkich indywidualistów takich jak chociażby Stanisław Ignacy Witkiewicz – Witkacy. Z tego okresu pochodzą również zbiory obrazów Tadeusza Makowskiego i innych. Popatrzmy. 

Poznań, 3 sierpnia 2019 roku