Olsztynek - w zaułku historii

    W niedzielę 26 lipca, w godzinach przedpołudniowych, w drodze z Olsztyna do domu, zatrzymaliśmy się w uroczym miasteczku, do którego wiedzie droga ekspresowa S51, po zachodniej stronie miasteczka dobiegająca do słynnej S7, łączącej aglomeracje trójmiejską, warszawską, kielecką i krakowską.

    W Olsztynku, bo to o nim mowa, spędziliśmy ponad godzinę. Na pewno warto zatrzymać się tu na dłużej i zwiedzić okolicę, pieszo, rowerem lub autem.
    Atrakcją w terenie, na północnych obrzeżach miasta, jest jeden z najstarszych w Polsce skansenów. Jego początki sięgają 1909 roku. Na obszarze 39 hektarów znajdują się obiekty niezwykle zróżnicowane architektonicznie, prezentujące różne funkcje: domy mieszkalne, obiekty inwentarskie i gospodarcze, sakralne i przemysłowe, na przykład młyn wodny, wiatraki, olejarnia, kuźnia, wędzarnia i garncarnia.

    W zamyśle mieliśmy jeszcze tego dnia Grunwald kliknij tutaj, Nidzicę kliknij tutaj i źródła rzeki Łyny wkrótce na blogu, a zatem skansen w Olsztynku zostawiliśmy na kolejną wyprawę w te strony.

    Samochód zaparkowaliśmy przy rynku i stąd rozpoczęliśmy nasz spacer, najpierw wokół średniowiecznego zamku, który nieprzerwanie od 160 lat, jest siedzibą szkół średnich.
    Po pożarze w 1685 roku odbudowa całkowicie spalonego ratusza trwała prawie 30 lat. Po kolejnym pożarze w 1804 roku ratusz odbudowano ponownie na dawnym miejscu. Przetrwał do 1914, kiedy został spalony w trakcie bitwy i ostrzału artyleryjskiego.
    Do końca pierwszej wojny odbudowano zniszczone domy, wzniesiono również nowy ratusz. W 1945 roku Sowieci zniszczyli większą część centrum Olsztynka. Jednak ratusz jakimś cudem ocalał. Przed budynkiem po jego prawej stronie od wejścia stoi potężny kamienny lew - pomnik symbolizujący XII Mazurską Dywizję Piechoty wsławioną w bitwie pod Tannenbergiem w 1914 roku. Został wykuty w jednej bryle granitu i umieszczony w latach trzydziestych na kilkumetrowym postumencie (niestety niewidoczny na moich zdjęciach). Zdjęcie lwa poniżej, jak też część informacji, pochodzi ze strony https://olsztynek.pl/turystyka/zabytki/. 

    Olsztynek powstał na dawnym terytorium plemienia Sasinów. Założenie Olsztynka wiąże się z działalnością komtura ostródzkiego Güntera von Hohensteina. Z jego inicjatywy w 1350 roku rozpoczęto budowę zamku, obok którego powstała osada zamieszkała przez rzemieślników i kupców. W 1359 otrzymała prawa miejskie i nazwę Hohenstein na cześć komtura. Miasto przetrwało wydarzenia grunwaldzkie, spustoszenia tatarskie, najazdy szwedzkie, pierwszą i drugą wojnę światową. Do dziś zachował się średniowieczny układ starego miasta z pozostałościami piętnastowiecznych murów obronnych. 

    Zamek krzyżacki został zbudowany w połowie czternastego wieku na niewielkim wzgórzu w miejscu dawnego pruskiego grodu. Przeprowadzone w 2006 roku badania archeologiczne wykazały, że dawniej była to potężna budowla na planie kwadratu na wysokość trzech a nawet czterech kondygnacji. Z dawnej zabudowy pozostało główne skrzydło północne oraz dobudowane na starych fundamentach skrzydło wschodnie.

     Kościół farny zbudowany w pierwszej połowie czternastego wieku w stylu gotyckim był skromny, jednonawowy, kryty dachówką, z wysoką wieżą od strony zachodniej. Odbudowano go w stylu barokowym w 1691 roku, wieżę wzniesiono w 1796.  Włączony w system murów miejskich pełnił także funkcje obronne. Początkowo był to kościół katolicki, później w latach 1525-1945 ewangelicki, a po rekonstrukcji w 1977 roku do dziś pełni funkcję salonu wystawowego. Mieści się w nim galeria sztuki Muzeum Budownictwa Ludowego w Olsztynku. 

    Mury miejskie zbudowane w pierwszej połowie piętnastego wieku najlepiej zachowały się w ciągu północno-zachodnim. Oprócz murów i baszt fortyfikacje miejskie Olsztynka posiadały dwie bramy: Bramę Nidzicką lub Polską oraz Bramę Wysoką lub Niemiecką - ponad 20 metrów. Obydwie bramy zostały rozebrane po wielkim pożarze w 1804 roku. Po Bramie Wysokiej pozostał fragment w postaci niewielkiego domu przy murach zamkowych, obecnie mieści się tam biblioteka Zespołu Szkół Zawodowych.
    Główny trakt miejski prowadził przez mosty zwodzone przerzucone nad fosą i sprzężone z dwiema bramami. Na noc mosty podnoszono i od zachodu do wschodu słońca nikt nie mógł dostać się do miasta.

    Niezmiernie ważną rolę w systemie obronnym średniowiecznych miast spełniały okalające je fosy. Na fosę w Olsztynku wykorzystano rzekę Jemiołówkę, w której poziom wody był wówczas znacznie wyższy niż obecnie. Przy zakładaniu miasta wody rzeczki skierowano do trzech sztucznie utworzonych koryt. Dwa z nich stanowiły fosę, trzecie koryto natomiast prowadziło do miasta, poprzez niskie sklepienie w murze obronnym i dostarczało wodę potrzebną mieszkańcom do życia. Za wzgórzem zamkowym w kierunku północnym trzy koryta łączyły się w jeden strumień biegnący podmokłymi terenami do jeziora Strąg. Na tym obszarze poziom wody w czasach średniowiecznych był tak wysoki, że docierały tędy do zamku niewielkie statki wiozące zaopatrzenie dla załogi krzyżackiej.
    Mury miejskie w Olsztynku należą do najlepiej zachowanych tego typu obiektów na terenie całego województwa warmińsko-mazurskiego. 

    Dom Mrongowiusza istnieje od drugiej połowy szesnastego wieku. Został przekształcony z łupinowej baszty murów obronnych, do których dobudowano tylną ścianę i całość przykryto dachem. W 1684 roku całe centrum Olsztynka spłonęło, ale dom przy murach ocalał. W latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia przesiedlono lokatorów, przeprowadzono generalny remont. Na parterze utworzono muzeum poświęcone Mrongowiuszowi a na piętrze powstała ekspozycja obrazująca obóz jeniecki Stalag I B Hohenstein.
     Bartłomiej Mrongowiusz przybył do Olsztynka w 1761 roku i jako rektor szkoły miejskiej pracował do 1767. Mieszkał z żoną Julianną Esterą w ciasnym pomieszczeniu na piętrze. Tutaj, 19 lipca 1764 roku, przyszedł na świat Krzysztof Celestyn, drugie dziecko Mrongowiuszów. 

    Pierwszy kościół katolicki zbudowany około 1350 roku przejęli w okresie reformacji protestanci. W latach 1883-1888 proboszcz zbudował murowany kościół sfinansowany głównie przez katolików z Warmii. 26 września 1888 roku biskup Andrzej Thiel dokonał konsekracji kościoła, który otrzymał wezwanie Najświętszego Serca Pana Jezusa. Murowaną, z czerwonej cegły i pokrytą dachówką ceramiczną świątynię wzniesiono na planie krzyża. Jest to budowla neogotycka halowa, trójnawowa z wielobocznie zamkniętym sklepionym prezbiterium. Od strony głównego wejścia znajduje się wysoka wieża zakończona spiczastym dachem. Ze skromnego wyposażenia na uwagę zasługują ambona, chrzcielnica, stacje Drogi Krzyżowej, ołtarze i figura świętego Brunona.

    25 lipca obchodzone jest w Kościele rzymskokatolickim wspomnienie świętego Krzysztofa, patrona mostów, miast położonych nad rzekami, przewoźników, flisaków, biegaczy i żeglarzy, podróżników i pielgrzymów, również patrona dobrej śmierci - szczególnie na Wschodzie, a obecnie patrona kierowców. Jest świętym znanym głównie z legend, choć badania historyczne dowodzą, że pochodził z Azji Mniejszej i poniósł męczeńską śmierć za panowania Trajana Decjusza, około 250 roku.
    Według świeckich podań ludowych był olbrzymem: miał cztery metry wzrostu i niezwykłą siłę, dzięki której przenosił pielgrzymów przez rzekę. Na popularnych wizerunkach przedstawiany jest z Dzieciątkiem Jezus na barkach. Wedle legend Święty zapadł się w dno rzeki pod ciężarem Dziecka. Wtedy ono rzekło: Dźwigasz cały świat, gdyż ja jestem ten, któremu służysz pomagając innym (wg Wikipedii).
    W niedzielę po każdej mszy świętej ksiądz święcił pojazdy. 

       Olsztynecka Wieża Ciśnień, wpisana do rejestru zabytków, została wybudowana w 1906 roku. Jej konstrukcja, bardzo wyraźnie akcentująca się w krajobrazie miasta, zawiera nowatorskie rozwiązania architektoniczne z zachowaniem tradycyjnej bryły w kształcie grzybka. Ma formę ośmiościanu i trzydzieści cztery metry wysokości.
    W niedzielę 26 lipca, mimo uroczystego jej otwarcia w dniu 24 lipca, po pracach restauratorskich, nie była dostępna. Dopiero od poniedziałku do końca miesiąca, w godzinach  11.00 - 18.00, można było na nią wejść nieodpłatnie. Miał też być podany do publicznej wiadomości harmonogram na sierpień.

Tam jesteś z dawna, „Wieżo widokowa” -
Sztuko z muru i myśli użytecznej:
Znów młoda, nową linią wysmuklona,
Jaśniejesz w ciszy podniebnej ze wzrokiem
Swym zawieszonym na promieniu słońca.
I jak bezskrzydły ptak trwasz nieruchomo,
Ponad marzącą wokół perspektywą.
                                  

     Słowami tego wiersza autorstwa Janiny Dobrowolskiej, byłej mieszkanki Olsztynka, a obecnie poetki mieszkającej na stałe w Berlinie, w piątkowe, gorące południe 24 lipca rozpoczęła się uroczystość otwarcia odrestaurowanej Wieży Ciśnień. 

Olsztynek, 26 lipca 2020 roku