KOCHAM CIĘ - wypowiedziane w Paryżu, czyli garść ciekawostek z Montmartru

    Na pamiątkę opactwa - abbaye des Dames de Montmartre, założonego przez Louisa le Gros w tysiąc sto trzydziestym czwartym roku i zniszczonego sześćset sześćdziesiąt lat później, jednemu z placów wzgórza Montmartre nadano nazwę Abbesses (abbesse - opatka, ksieni). Taką samą nazwę nadano także ulicy - rue des Abbesses i stacji metra linii numer 12, którą to zaprojektował Hector Guimard w stylu art nouveau - secesyjnym.

    Stacja została otwarta trzydziestego stycznia tysiąc dziewięćset trzynastego roku.  Ciekawostką jest jej aedicula - édicule Guimard (konstrukcja nad zejściem do kolejki podziemnej), która pierwotnie, do tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego czwartego roku, zdobiła stację metra Hôtel de Ville i przeniesiona na Abbesses zupełnie nie pasowała do typu stacji budowanych przez Spółkę Podziemnej Kolei Elektrycznej Nord-Sud, w gestii której były obecne linie 12 i 13.

    Do tego najgłębszego paryskiego metra, wpisanego niespełna czterdzieści lat temu na listę zabytków historycznych, na perony znajdujące się trzydzieści sześć metrów pod ziemią można zejść albo parą spiralnych schodów albo zjechać jedną z dwóch wind.
    Na krętą klatkę schodową wiodącą do wyjścia wchodziłam ostatnia, ponieważ chciałam sfotografować malowidła na zaokrąglonych płaszczyznach ścian, które pojawiły się tam po remoncie przeprowadzonym w dwa tysiące szóstym roku. Wcześniej zdobiły je niezbyt piękne kolorowe graffiti.

    Place Abbesses, w formie trójkąta, należał do gminy Montmartre, którą włączono do Paryża w tysiąc osiemset sześćdziesiątym roku. Po północnej stronie placu stał niegdyś budynek merostwa gminy Montmartre, a później pierwszego merostwa osiemnastej dzielnicy Paryża. Na jego miejscu w tysiąc dziewięćset trzydziestym szóstym roku utworzono Square Jehan-Rictus (1867-1933). Jehan-Rictus to pseudonim francuskiego poety, mieszkańca Montmarte, Gabriela Randon de Saint-Amand.

     W dwutysięcznym roku dwoje artystów Frédéric Baron i Claire Kioto zrealizowało tam, na powierzchni czterdziestu metrów kwadratowych ściany jednego z domów przylegających do skweru, projekt zatytułowany Mur je t'aime.
    Na sześciuset dwunastu niebieskich emaliowanych płytkach wypisali trzysta jedenaście razy kocham cię w dwustu pięćdziesięciu językach i dialektach - rzadkich lub zapomnianych takich jak navajo, inuit, bambara, czy esperanto. Porozrzucali też tam czerwone kawałki złamanego, rozdartego na fragmenty serca, które po złożeniu tworzą piękną całość.
    - A zatem, czy te czerwone cząstki organu ludzkiego, kojarzone z poezją romantyczną mają jakieś mistyczne znaczenie dla jego twórców, czy może też są symbolem rozstań i powrotów?

    No cóż pod mur przybywa wielu ludzi w różnym wieku i pewnie nie tylko po to żeby zrobić sobie zdjęcie, ale być może także umocnić swoją miłość. Wśród radosnych szwargotów różnych narodowości słyszałam język polski - oto szczęśliwy młody tata uwiecznia, i aparatem fotograficznym i kamerą, najpierw swoją uroczą żonę, ręką wskazującą napis KOCHAM CIĘ, a później raz jeszcze ona z dwójką dzieci...

    Do Place Abbesses przylega kościół Saint-Jean l' Évangéliste - dzieło Anatola de Baudot (1834-1915) - francuskiego architekta urodzonego w Sarrebourgu, pioniera konstrukcji żelbetowych w budownictwie. Baudot po raz pierwszy zastosował w świątyni szkielet żelbetowy obudowany cienkimi ścianami z czerwonej cegły. Jego nowoczesna konstrukcja zapewniała maksymalne doświetlenie wnętrza naturalnym światłem.
    W tysiąc dziewięćset czwartym roku, roku otwarcia Kościoła świętego Jana Ewangelisty, zwanego także Kościołem świętego Jana z Montmarte, Joseph-Eugène-Anatol de Baudot opublikował swoje modernistyczne doświadczenia w dziele zatytułowanym L'architecture et le ciment armé (Architektura i cement zbrojony).
    Liczne witraże w świątyni zaprojektował i wykończył Jac Galland, rzeźby zaś wykonał francuski artysta Pierre Roche (1855-1922), a organy zbudował największy budowniczy organów piszczałkowych epoki Aristide Cavaillé-Coll (1811-1899) w swojej lyońskiej pracowni w połowie dziewiętnastego stulecia...

    Z placu Abbesses warto przejść kawałek ulicą rue des Abbesses - od metra w prawo, aż do Théâtre des Abbesses i tam skręcić w ulicę wiodąca pod górę rue Ravignan, jedną z wielu na słynnym wzgórzu Montmartre przy której mieszkali i mieli swoje pracownie najwybitniejsi artyści dwudziestego wieku, ale o tym za chwilę.
    Wspinając się pod górę aż do Place Émile Goudeau, wspaniałego tarasu widokowego na Paryż, przy którym znajduje się Café Bar Relais de la Butte Côté Restaurant, warto zatrzymywać się co krok i odwróciwszy się podziwiać fantastyczną panoramę stolicy Francji. 

    A sam plac jest po prostu romantycznym zielonym skwerem, z kamienną nawierzchnią i fontanną Wallace, w który wtapia się ulica Ravignan i z niego również wychodzi, potem przecina rue Berthe mija rue d'Orchampt i kształtem podkowy pnie się dalej aż do Place Jean-Baptiste Clément, nazwanego tak na cześć mera Montmartru z czasów Komuny Paryskiej, autora pieśni rewolucyjnej Le Temps des cerises - Pora czereśni, na którym ku pamięci twórcy posadzono drzewka czereśni.

     Wracając do owego skrzyżowania trzech ulic..., otóż zanim je przekroczymy i pójdziemy dalej, warto zatrzymać się jeszcze na chwilę przy 13, rue Ravignan, gdzie na początku ubiegłego stulecia w drewnianym domu zwanym Bateau-Lavoir swoje pracownie miało  dwudziestu artystów.

     Ten niezwykły dom zbijał z tropu gościa, który po raz pierwszy przekraczał jego próg. Jednopiętrowa od strony placu fasada opatrzona była numerem trzynastym - specjalnie  podkreśliłam liczbę, bo dla wielu była to niestety liczba pechowa.
   Plac zaś zawdzięczał swoją pierwotną nazwę ojcu Ravignan, spowiednikowi Napoleona III, zanim przybrał imię Émila Goudeau, animatora kabaretu Chat-Noir i założyciela Klubu Hydropatów. Z drugiej strony dom wychodził na ulicę Carreau i miał parter o trzy piętra niżej, a więc nie trudno sobie wyobrazić w czym tkwiło źródło nieporozumienia i zamieszania.

    Wszystko w rozkładzie domu było niezwykłe i pocieszne. System szybów wentylacyjnych przeszywał dom na wylot. Jeden z nich stał się przyczyną śmierci pewnego lokatora, Niemca, który wszedł na dach, żeby zgarnąć śnieg przysłaniający oszklony sufit jego pracowni. Wpadł wtedy do jednej z tych zasadzek i złamał kark.
    W pawilonie Alphonse'a mieszkała konsjerżka, pani Coudray, która wspomagała artystów. Max Jacob mówił o niej:
    Była przygarbiona, staro-młoda, szorstka, wesoła, inteligentna i kochała nas.
    Dla najłagodniejszych miała zawsze pod ręką miskę rosołu z jarzynami. Wziąwszy pod swoją opiekę Picassa, przybiegała niekiedy rankiem i bębniła mu w drzwi, zmuszała go do wstania i ubrania się, zapowiadając ewentualnego nabywcę.

    Dodatkowa komplikacja sprawy Bateau-Lavoir tkwiła w jego nazwie. Picasso i przyjaciele nazywali go Domem Trapera, bowiem barak z przepierzeniami z desek bardziej przypominał szałas traperski na Alasce, aniżeli Statek-Pralnię.
    W Bateau-Lavoir mieszkał malarz impresjonista, twórca pejzaży bretońskich, Maxime Maufra. Przyjmował u siebie świetne towarzystwo pisarzy i artystów, a nawet polityków. Niekiedy było to towarzystwo dość mieszane, a pojawianie się na przyjęciach anarchistów z grupy Almereydy przyniosło Bateau-Lavoir złą sławę, żywą jeszcze za czasów Picassa.

    To tu w tym budynku Picasso przeżywał głęboką miłość z Fernandą Olivier, pierwszą kobietą, która znaczyła coś w jego życiu. Dotąd spotykał się tylko z prostytutkami. Gdy nie kochał się z nią, to z werwą iście andaluzyjską, pracował. A pracował wiele, często do świtu.
    Pod koniec pobytu Picassa w Bateau-Lavoir rozegrał się dramat, który przyczynił się bez wątpienia do podtrzymania złej reputacji tego miejsca. W końcu tysiąc dziewięćset ósmego roku, malarz Wigels, popełnił samobójstwo. Znaleziono go w pracowni wiszącego na belce, a ponieważ nie pozostawił żadnego listu wyjaśniającego przyczyny tego aktu, ludzie sądzili, że zadał sobie śmierć w ataku depresji, spowodowanej brakiem narkotyku, jako że się narkotyzował.
    Mówi się, że tę nadwrażliwą istotę przesiąkniętą dekadenckimi doktrynami monachijskiego Jugendstilu, zbiły z pantałyku obrazy fowistów i prekubistów. Ruchy te niweczyły wszystko, co uwielbiał, i nie ma wątpliwości, że przygnębienie, w jakim pogrążyło go to odkrycie, przyczyniło się w znacznym stopniu do decyzji skończenia ze sobą.
    Po pochówku artysty wszyscy udali się do Lapin-Agile, ażeby się pokrzepić... i  Wigels został zapomniany. Miał dziwne obyczaje - pisze Fernanda Olivier w miejsce mowy pogrzebowej - a jego wygląd był dwuznaczny.
    Picasso pod wpływem wstrząsu wywołanego tym zgonem postanowił opuścić Bateau-Lavoir i przeniósł się na bulwar Clichy, pozostawiając w pracowni swoje płótna. Z upływem lat wskutek przesądnego lęku uznał, że miejsce to stało się wyklęte.

    Dwadzieścia pięć lat po samobójstwie Wigelsa, Jacques Vaillant, który przejął pracownię po nim, także zadał sobie śmierć z bardzo podobnych powodów?
    Ten wielki i hałaśliwy pacykarz, który marzył by pokryć kopułę Panteonu bogami i bohaterami, powróciwszy z wojny (1914-1918) gdzie według uświęconego zwrotu, zachował się bohatersko, poczuł się na Montmartrze osamotniony. Pojąwszy, że sztuka akademicka straciła znaczenie, pewnego styczniowego ranka tysiąc dziewięćset trzydziestego czwartego roku wpakował sobie kulę w łeb ze swojego regulaminowego rewolweru, który przywiózł z okopów.

    No i wcale nie tak dawno, bo w tysiąc dziewięćset siedemdziesiątym roku w maju wybuchł pożar, który w ciągu kilku minut obrócił Bateau-Lavoir w popielisko. W pożarze omal nie zginęła Jeanne de la  Baume, usiłująca ratować trzydzieści psów i kotów, które trzymała w swojej pracowni.
    Na kilka dni przed tym nieszczęściem André Malraux oświadczył, że zamierza zaliczyć Bateau-Lavoir do rzędu pomników kultury narodowej.
    Z pożaru ocalała jedynie fasada budynku, a odrestaurowano go całkowicie osiem lat później, tworząc dwadzieścia pięć pracowni dla zagranicznych artystów, którzy wciąż dbają o renomę tego miejsca.../Na podstawie książki Jeana-Paula Crespelle'a Montmartre w czasach Picassa 1900-1910/

    Od Place Jean-Baptiste Clément najlepiej jest spacerować zdając się na przypadkowy wybór uliczek, obserwować turystów szukających im tylko znanych adresów domów, galerii, restauracyjek, kafejek, o których gdzieś przeczytali lub słyszeli. Warto zajrzeć do sklepików z pamiątkami, obejrzeć jakiś uliczny spektakl, czy wreszcie na Place du Tertre kupić obraz czy też pozwolić sobie na własny portret u jednego z licznych rysowników karykaturzystów.

    Nie chciałabym przesadzić z nadmiarem materiału w tym poście, a więc ciąg dalszy opowieści o najsłynniejszym paryskim wzgórzu  Montmartre opiewanym przez poetów i piosenkarzy, uwiecznianym w obrazach Renoira, Utrilla, Toulouse-Lautreca... będzie w kolejnym wpisie.