Trochę o Cyprze w drodze do Nikozji i o samej Nikozji

cd

      W drodze do Nikozji zatrzymałam się w Chirokitia, miejscu gdzie archeolodzy odnaleźli jedną z największych osad neolitycznych. Założono ją na wzgórzach w szóstym tysiącleciu przed naszą erą. Wcześniej tereny te porastały lasy. Najpierw pojawiali się tam myśliwi i zbieracze, później koczownicze ludy osiedliły się na stałe. 

     Najprawdopodobniej, w okresie największego rozkwitu osady, w Chirokitia mogło mieszkać nawet do dwóch tysięcy osób. Panie mierzyły jeden metr i trzydzieści centymetrów wzrostu, panowie zaś byli o dziesięć centymetrów wyżsi, a średnia długość życia  wynosiła trzydzieści sześć lat. Osadnicy uprawiali warzywa strączkowe, hodowali kozy, kopali także studnie głębinowe…
      Wykopaliska odsłoniły fragmenty brukowanych ulic i domów wznoszonych na planie koła z niewysokimi stożkowatymi przykryciami. Do budowy ścian wykorzystywano kamień rzeczny, a do budowy dachów słomę i chrust. Wszystko łączono zaprawą z gliny.
      Nie znaleziono tam śladów walk. Neolityczni osadnicy żyli zgodnie nie znając uczucia zazdrości. Na szyjach nosili talizmany - ludziki na kształt krzyża, na szyjach których zawieszona była jeszcze jedna postać - symbol połączenia dwóch pierwiastków żeńskiego i męskiego, ziemi i nieba…
      Znaleziono tam także fresk z przed około ośmiu tysięcy lat - trzy tańczące postacie z wysoko podniesionymi ramionami. Archeolodzy twierdzą, że malowidła miały charakter magiczny, przedstawiały to, co chciano żeby ludziom się przydarzyło. Epoka kamienia, ostatnia w okresie neolitu, poprzedzająca epokę brązu była epoką spokoju, w której człowiek przestał szukać pożywienia, a zaczął sam je wytwarzać…
 

Chirokitia - pistacja terpentynowa u podnóża neolitycznej osady

 

Chirokitia - stanowisko archeologiczne na wzgórzu

 

Chirokitia - rekonstrukcja domów z okresu neolitu

      Epoka brązu przyniosła broń. Zaczęto wydobywać miedź. Bogate złoża minerałów i rud metali znajdowano w Górach Troodos. Handlowano nie tylko miedzią, ale i miodami, olejkami, ziołami, kolendrą, migdałami…, a także drewnem cedrowym, lekkim, idealnym do budowy statków…
 

      Niektórym nazwa wyspy kojarzy się z cyprysami, ale nie od cyprysów pochodzi, tylko od słowa kypros ( Κύπρος ) – miedź, a więc wyspa miedzi…

     Mimo wielu najazdów grecka kultura przetrwała na Cyprze do dziś. Burzono miasta i wznoszono nowe. Na ruinach starożytnej Lidry wyrosła Nikozja, która tak jak i cała wyspa na przestrzeni wieków, przechodziła spod jednego panowania pod drugie. 

     Okres rzymski, następnie bizantyjski, któremu kres położył Ryszard Lwie Serce, jeden z dowódców trzeciej wyprawy krzyżowej, później templariusze, a od templariuszy odkupił ją król Jerozolimy Gwidon z Lusignan.
      Lusignanie panowali na Cyprze prawie do końca piętnastego wieku. Katarzyna Cornaro, ostatnia panująca królowa, opuściła wyspę pierwszego marca tysiąc czterysta osiemdziesiątego dziewiątego roku i odtąd Królestwo Cypru stało się kolonią Republiki Weneckiej. W drugiej połowie szesnastego wieku Turcy przejęli władzę, a trzysta lat później Brytyjczycy…
 

     Czy dzisiaj, podzielony na część północną i południową Cypr można nazwać niepodległym? Czy ten dobry punkt strategiczny leżący na styku dwóch płyt tektonicznych, oblany wodami Morza Śródziemnego, otoczony Afryką, Azją, Europą, przechodzący z rąk do rąk, przestał wreszcie płacić daniny i składać hołdy? Kto tak naprawdę ma wpływy na wyspie? Kto pierze brudne pieniądze? Dla kogo, jeszcze do nie tak dawna, Cypr był rajem podatkowym? W jakich dziedzinach wyspa zdominowana jest przez Rosjan?
      Na przełomie marca i kwietnia wyspę najechali Niemcy, żeby przyjrzeć się życiu Cypryjczyka. Na co się przyglądali? Chi, chi…, jak to na co? Zaglądali im w kieszenie, czyli na konta bankowe i szacowali majątek. Średnio na jednego Cypryjczyka przypadło dwieście pięćdziesiąt tysięcy euro, podczas gdy jeden Niemiec poszczycić się mógł zaledwie jedną piątą tego, czyli pięćdziesięcioma tysiącami euro…
      Rodzi się kolejne pytanie, a mianowicie, czy Cypryjczyków zmusi się do podpisania umowy na eksploatację gazu? Być może rzuci się ich na kolana, ale czy odbierze godność?
      A czy jest jeszcze coś, czego mieszkańcom wyspy nie można zabrać?
Otóż, nie można im zabrać słonecznej pogody, czystych wód i nie skażonego przemysłem ciężkim powietrza. Chociaż Cypryjczycy żartują, że władze mogą ich zmusić do płacenia podatku za temperatury, plus pięć stopni zimą i plus dwadzieścia sześć latem, tak jak podniesiono im opłaty za energię po wybuchu w składzie amunicji w greckiej bazie wojskowej w Zygi na południu Cypru, który spowodował wyłączenie największej elektrowni.
      Teraz opłaty za prąd obniżono o dziesięć procent, a w budowę źródeł energii solarnej zaangażował się i Kościół…
      Cypryjczykom nie odbierze się także niezwykle pięknych plaż z dobrą infrastrukturą. Być może, w przyszłości będą musieli pozyskiwać nowe, ze względu na podnoszenie się wody morskiej i postępującą erozję, która kurczy miejsca wypoczynku i kąpieli…
      A woda u brzegów wyspy czysta, nie odprowadza się tam ścieków, nie spływają rzeki, jako że takich tam nie ma, a wody rzek okresowych zbiera się do olbrzymich zlewisk. Latem, w wodzie o temperaturze do trzydziestu stopni, na kąpiących się nie czyhają żadne niebezpieczeństwa, nie ma meduz, sinic, węży, mogą natomiast występować jeżowce…

Zbiornik retencyjny na Cyprze

Wodę zbiera się w olbrzymich zlewiskach

     Prawdziwa Nikozja leży w obrębie murów weneckich. Jak już wspominałam podczas rządów Katarzyny Cornaro wyspa dostała się pod kontrolę kupców weneckich, którzy zmusili królową do abdykacji. Wenecjanie zburzyli prawie całkowicie gotyckie świątynie z czasów Lusignanów pozyskując w ten sposób budulec na budowę cztero i półkilometrowego muru mającego chronić kolonistów przed najazdem Turków. Wszystko, co było poza murami służyło do budowy okręgu ozdobionego jedenastoma bastionami w kształcie serc. Każdy z nich otrzymał swoją nazwę, jak na przykład Konstancja. Do miasta można było się dostać przez jedną z trzech bram: Famagustiańską od strony Famagusty, Pafijską od strony Pafos i Kireńską od strony Kirenii... 

 

Jeden z bastionów muru weneckiego z Pomnikiem Wolności

 

Palma daktylowa - ogrody publiczne urządzone w fosie

 

Pomnik Wolności wzniesiony w 1973 roku

 

Pomnik Wolności - uwolnienie 14 bojowników z organizacji EOKA

Pomnik Wolności - Nikozja Południowa

 

Dom przy ulicy w południowej części miasta w obrębie murów weneckich

 

Ulica w południowej starej części miasta

 

Dom w ulicy ciągnącej się wzdłuż murów obronnych

 

Minaret w południowej części Nikozji

      Jednak na nic zdały się grube, solidne mury. Mieszkańcy z braku żywności i wody pitnej, poddali się następnemu najeźdźcy, który rozgościł się tam na dobre i panował na wyspie trzysta lat...

     Dzisiaj, w fosie szerokiej na osiemdziesiąt metrów, urządzono parkingi, boiska sportowe, ogrody publiczne..., pięć bastionów leży we władaniu Turków, pięć we władaniu Greków, jeden pozostaje pod pieczą ONZ...

Kupuje się tutaj figurki ludziki w kształcie krzyża na wzór tych sprzed kilku tysięcy lat

Zaułki starego miasta południowej Nikozji

Wąskie uliczki starego miasta południowej Nikozji

W godzinach przedpołudniowych jeszcze pusto w restauracjach, pubach, kawiarniach...

Sklepiki z pamiątkami i cypryjskimi słodkościami

Kościół Faneromeni - największy w Nikozji Południowej

 

Kościół Faneromeni powstał w 1872 roku

 

Jedno z wejść do Kościoła Faneromeni

 

Znajduje się tu mauzoleum z relikwiami duchownych straconych przez Turków w 1821 roku

 

Kościół Faneromeni zbudowano na terenie dawnego klasztoru prawosławnego

 

Plac Faneromeni z historyczną zabudową

 

Przy placu Faneromeni oprócz kościoła znajduje się szkoła i biblioteka

 

Jedna z ulic w starej części Nikozji Południowej

 

Ulica Lídhras nosiła przydomek mordercza mila, kiedy organizowano tam krwawe zamachy

Taras widokowy na ostatnim piętrze domu towarowego Lidras

 

W tle meczet Selimiye Camii - gotyk z dwoma minaretami

 

Miasto podzielone zieloną linią - strefa zdemilitaryzowana nadzorowana przez ONZ

     W tureckiej części Nikozji obejmującej sześćdziesiąt cztery procent starego miasta znajduje się pięć bastionów. Dawna rezydencja wiceprezydenta na bastionie Cephane (Quirini) pełni rolę pałacu prezydenckiego. Na bastionie Musalla (Barbaro) armia urządziła Muzeum Walki Narodowowyzwoleńczej, na wzór podobnego obiektu, otwartego w południowej Nikozji. Odrestaurowano Bramę Famagusty, niegdyś Porta Giuliana...
      Najstarszy zabytek sztuki gotyckiej, rzymsko-katolicką katedrę Ayía Sofía, miejsce koronacji książąt z rodu Lusignanów na władców Cypru, zamieniono na meczet Selimiye Camii, dobudowując dwa nie pasujące do gotyckiej bryły minarety… Podobny los spotkał inne kościoły.

     Północną część miasta obsługuje lotnisko Ercan, południową zaś lotnisko Larnaka. Stare lotnisko Nikozja po inwazji tureckiej zamknięto, ponieważ znalazło się w strefie buforowej.

     Szczerze wyznam, że nie czułam się najlepiej w tym mieście. I chociaż zwiedzałam je w optymalnej temperaturze, dużo, dużo niższej od tej, jaka panuje tam latem, to nie wyrzuciłam z siebie okrzyku zachwytu...

     Więcej uwagi poświęciłam Katedrze Agios Ioannis wzniesionej w siedemnastym wieku przez arcybiskupa Nikiforosa na miejscu czternastowiecznej kaplicy opactwa benedyktyńskiego poświęconej Janowi Ewangeliście. W osiemnastym stuleciu arcybiskup Sylwester podniósł świątynię do rangi katedry i siedziby cypryjskiego arcybiskupa. W katedrze zachowały się ikony namalowane pod koniec osiemnastego wieku przez pochodzącego z Krety Ioánnisa Kornárosa. Malowidła  ścienne przedstawiają sceny biblijne, z życia Chrystusa i Matki Bożej. Jest tu scena obrzezania, a w osobie sułtana tureckiego można rozpoznać Piłata - ludzie mówią, że jakie czasy taki piłat… Tron biskupi ozdobiono scenami z odnalezienia i otwarcia grobu świętego Barnaby.
 

     We wnętrzu katedry zaskakuje zdobiony dwudziestoczterokaratowym złotem ikonostas, ambona, tron arcybiskupi i kryształowe żyrandole.
      W pierwszym rzędzie ikon wyróżniają się wrota rajskie inaczej zwane carskimi, przez które przechodzi tylko kapłan. Wrót strzeże Archanioł Michał. Po prawej stronie znajduje się zawsze ikona przedstawiająca Chrystusa, po lewej zaś Matkę Bożą. Wracając do prawej strony, za Chrystusem umieszcza się ikonę patrona świątyni…
      W katedrze nie brak symbolu świętego Jana. Orła można dostrzec na ambonie, czy też na balkonie dla kobiet - gynaikeionie. Jest tam i orzeł dwugłowy, symbol Bizancjum, widoczny na tronie biskupa. …
 

     Liturgie sprawuje się w starogreckim języku, w którym wierni potrafią odmówić modlitwę ojcze nasz i wyśpiewać tylko jeden psalm w czasie Wielkiej Nocy. W nabożeństwach uczestniczy się w postawie stojącej.
      W cerkwiach w Polsce, nie widziałam siedzisk, jedynie kilka ławeczek, ustawionych wzdłuż ścian, przeznaczonych zapewne dla osób słabszych na zdrowiu. 

     W kościołach, w Grecji i na Cyprze, wszędzie stoją rzędy ławek - krzeseł, ale z podniesionymi siedzeniami i wysoko umieszczonymi podłokietnikami. Wierni opierają się zatem i plecami i łokciami. 

     Jak już wcześniej pisałam dzieci podczas sakramentu chrztu otrzymują sakrament bierzmowania i Komunii. Kiedy ksiądz ogłasza kinoniję, do kościoła wbiegają dzieci, które często bawią się na zewnątrz i ustawiają się w kolejce za kobietami z dziećmi na rękach, za nimi zaś ustawiają się pozostali wierni. Kapłan rozdaje kinoniję, którą sporządza się z wina mszalnego commandarii i kawałków chleba…

Złocony ikonostas w Katedrze świętego Jana

 

Orzeł, symbol św Jana Ewangelisty

 

Wnętrze Katedry św Jana Ewangelisty - po prawej tron biskupi

 

Osiemnastowieczne malowidła

 

Sceny biblijne, osiemnastowieczne malowidła

     Katedra z zewnątrz nie prezentuje się okazale. Można powiedzieć, że jej proporcje są zaburzone względem dwóch pałaców arcybiskupich: starego i nowego. 

Katedra Agios Ioannis

 

Pomnik Makariosa III przed katedrą

 

Katedra Agios Ioannis i Stary Pałac Arcybiskupa po prawej

 Makarios III przed ogrodzeniem i wejściem na plac katedralny

Nowy Pałac Arcybiskupa i Katedra św Jana Ewangelisty

Stary Pałac Arcybiskupa - obecnie Muzeum Sztuki Ludowej i Muzeum Walki Narodowej

Na placu katedralnym

A.K - Αρχιεπίσκοπος Κύπρος - dwie limuzyny arcybiskupa Cypru Makariosa III

Przed pałacem i katedrą przy pomniku Makariosa III

Nowy Pałac - siedziba arcybiskupa - wybudowany przez Makariosa III w latach 1956-60

Ślady po kulach powstałe podczas ostrzeliwania pałacu

Mieszczą się tutaj biura archidiecezji, biblioteka i Muzeum Bizantyjskie

Pałac arcybiskupa, zwierzchnika Cypryjskiego Kościoła Prawosławnego

Gimnazjum Pancypryjskie, założone w 1812 r przez arcybiskupa Cypriana pod nazwą Szkoła Grecka

Przy gimnazjum działa prawosławna kaplica Trójcy Świętej, muzeum archeologiczne...

... muzeum historii naturalnej oraz muzeum historii szkoły

      A jeżeli już mowa o pałacach arcybiskupich warto wspomnieć tutaj zwierzchnika Cypryjskiego Kościoła Prawosławnego i pierwszego prezydenta Republiki Cypru Makariosa III, duchownego i polityka, który mówił, że Cyprowi potrzeba silnej i jednolitej władzy, a nie podziałów, że podziału nie można leczyć jeszcze jednym podziałem i że Cypr jest już państwem, ale nie jest jeszcze narodem.
      Nie będę opisywać ani sytuacji politycznej, ani poczynań niepodległościowych Makariosa, bo każdy indywidualnie może sobie o tym poczytać, wspomnę o zamachu, który miał miejsce piętnastego lipca tysiąc dziewięćset siedemdziesiątego czwartego roku. Makariosowi III udało się zbiec z ostrzeliwanego pałacu. Ostrzeliwano także helikopter. Głowie Kościoła i Państwa nic się nie stało, ale śmierć poniósł pilot. Makarios III zmarł trzy lata po zamachu i został pochowany zgodnie z własnym życzeniem w Górach Troodos na szczycie Throni, trzy kilometry na zachód od klasztoru Kykkos. Na grobie, który odwiedzają codziennie rzesze turystów napisane jest mniej więcej tak: gdziekolwiek bym się znajdował, chcę abyś wiedział, że moje serce, moja dusza, zawsze będą z Tobą, że moje myśli zawsze zwrócone będą ku Tobie.
      Zaiste, miejsce pochówku jest niezwykle piękne i tak spokojne, jak spokojna może być dusza nie obleczona w ciało.
      Na początku alei wijącej się pod górę między murami przyozdobionymi współczesnymi, bardzo kolorowymi mozaikami stoi olbrzymich rozmiarów pomnik Makariosa III. Ten niewątpliwie wielki polityk i duchowny spogląda teraz z góry Kykkos na swoją ziemię, o niepodległość której walczył.

Makarios III - góra Kykkos

Grób Makariosa III

     O monasterze Kykkos napiszę w jednym z następnych postów, jako, że zrobiłam tam sporo ciekawych zdjęć…

Cypr, Nikozja, 11 kwietnia 2013 roku 

cdn