Kórnik - O czym szumią drzewa i kto w hortensjach siedzi, kto w zamku straszy i nocą po parku się błąka

    W dziewiętnastym wieku, na terenie parku otaczającego Zamek, Tytus i Jan Działyńscy założyli arboretum. Dzisiaj dendrarium poszczycić się może bogatą kolekcją drzew i krzewów, często rzadkich i mało jeszcze znanych w uprawie. Najatrakcyjniejszą porą zwiedzania arboretum jest okres kwitnienia, czyli maj i czerwiec oraz dojrzewania owoców i przebarwiania się liści - wrzesień, październik, środek lata zaś, to przyjemny czas spacerów.

    Kórnickie arboretum odwiedziliśmy pierwszego sierpnia, w godzinach popołudniowych. O tej porze roku chciałam przede wszystkim pospacerować ścieżką turystyczno-edukacyjną DRZEWA ŚWIATA, prezentującą 25 wybranych gatunków drzew występujących w naturze w Ameryce Północnej, Azji i Europie, zróżnicowanych pod względem pokroju koron, budowy liści, kwiatów i owoców. Ścieżka ta, na której przedstawiono również związki człowieka z drzewami, ich znaczenie w tradycji i kulturze oraz walory użytkowe i lecznicze, powstała w 2010 roku w ramach projektu współfinansowanego przez Unię Europejską, przy wsparciu Gminy Kórnik i Fundacji Zakłady Kórnickie. Długość trasy wynosi trzy i pół kilometra.

    Z drzew europejskich najbardziej lubię buk pospolity (Fagus sylvatica L.), jako że na terenie Puszczy Knyszyńskiej na Podlasiu buk nie występuje, a jeżeli już to wiedzą o nim tylko pracownicy nadleśnictw - taką informację otrzymałam kiedyś od leśnika Nadleśnictwa Krynki podczas Święta Brzozy w Poczopku.
    Naturalnie buk pospolity występuje w zachodniej, środkowej i południowej Europie. Osiąga przeważnie wysokość trzydziestu metrów, a niekiedy nawet pięćdziesiąt. W Polsce południowej i zachodniej tworzy czyste drzewostany lub występuje w domieszce. Pierwszy raz uważnie, przyjrzałam się tym drzewom podczas pobytu w Jedlinie Zdroju na Dolnym Śląsku. Miasto wręcz otoczone jest buczyną. Byłam tak oczarowana tą rośliną, że zasuszone liście i owoce przywiozłam do domu i kilkanaście już lat przechowuję jako pamiątkę.
    Owoce buka to trójgraniaste orzeszki, zwane bukwią. Z bukwi bogatej w tłuszcz wytwarzano olej leczniczy, palny i techniczny. Zawiera ona również faginę i alkaloid, który w większych ilościach ma działanie halucynogenne i toksyczne. W mitologii rzymskiej buk uważany był za drzewo płodności. Bukiew jest ulubionym pożywieniem ptaków i gryzoni a ciężkiego, twardego i łupliwego drewna używa się w przemyśle meblarskim, w tokarstwie, do wyrobu parkietów oraz instrumentów muzycznych na przykład fagotów (z włoskiego faggio - buk).

    W arboretum występuje także buk zwyczajny, często spotykany w parkach, również w odmianach o purpurowych liściach z oryginalnymi formami zwisającymi i kolumnowymi. Buk zwyczajny osiąga znaczne rozmiary i wiek kilkuset lat. Odnalazłam też zwisającą odmianę buka pospolitego (Pendula).
 

     Zwróciliśmy uwagę na topolę białą - białodrzew (Populus alba L.), która w Polsce rośnie głównie w dolinach większych rzek. Jest jednym z najpiękniejszych drzew krajowych, o białej korowinie, potężnym białym pniu i wyniosłej szerokiej koronie - od niepamiętnych czasów, sadzona przy osiedlach i w parkach. Niestety coraz rzadziej spotykana jest w krajobrazie.
    Występuje w Europie, Afryce Północnej, na Kaukazie i w Azji Mniejszej aż po Himalaje i Mongolię - wiek około 80 lat.

    Kolejną rośliną, która w moim ogrodzie osiągnęła już potężne rozmiary i była mocno przycinana wiele razy jest hortensja pnąca (Hydrangea petiolaris) naturalnie występująca w Japonii, na Sachalinie i Półwyspie Koreańskim. Wspina się za pomocą korzeni czepnych do 25 metrów. Ma sercowate liście, brzegiem piłkowane z długimi ogonkami, kwiaty białe zebrane w płaskie, duże do 25 centymetrów kwiatostany, wewnątrz których znajdują się drobne kwiaty płodne, a na zewnątrz bardziej okazałe kwiaty sterylne spełniające rolę powabni. A ponieważ kwitnienie rozpoczyna już w końcu maja i kwitnie jeszcze w lipcu, to pokażę dwa wyhodowane przeze mnie okazy, bowiem ta w arboretum nie jest już tak okazała w sierpniu po kwitnieniu i jest prawie niezauważalna na pniu drzewa, które oplata.

    Aleja lipowa generałowej Zamoyskiej powstała około 1890 roku. Nazwana tak została na cześć Jadwigi z Działyńskich Zamoyskiej, siostry Jana Działyńskiego i matki Władysława Zamoyskiego. Rosną tu dwa gatunki krajowych lip - lipa drobnolistna i lipa szerokolistna. Drzewa zostały posadzone bardzo gęsto, przez co wytworzyły wysokie, proste pnie i jednostronnie rozgałęzione na zewnątrz korony. Wnętrze alei zawsze cieniste, stwarza wrażenie gotyckiego sklepienia wspartego na kolumnadzie pni.
    Urokliwy i tajemniczy zakątek parku nawiązuje do stylu romantycznego, dostarcza niezapomnianych wrażeń szczególnie podczas kwitnienia lip oraz jesiennego przebarwienia. W pierwszym dniu sierpnia jak widać na zdjęciach drzewa są jeszcze soczyście zielone. Po pniach i gałęziach hasają rude wiewiórki i z ciekawością przyglądają się spacerującym. 

    Kolejnym ulubionym moim drzewem jest platan. O drzewie tym pisałam w poście Platany w obrazach wiosny paryskiej (tutaj).
    W arboretum sfotografowałam platana klonolistnego (Platanus acerifolia) od wielu lat uprawianego w Europie, zwłaszcza w krajach zachodnich. Wyrasta on w potężne drzewa (do wysokości 35 metrów) o szerokiej, rozłożystej koronie z charakterystycznie łuszczącą się korowiną. Platan klonolistny doskonale znosi warunki miejskie, jest odporny na suszę i zanieczyszczenia powietrza. W Polsce spotyka się okazy ponad 200 letnie.

     Ogromne wrażenie wywarł na mnie wspaniały okaz cypryśnika błotnego (Taxodium distichum L. Rich.). I chociaż drzewo to już wcześniej widziałam to ten jeden wyjątkowy egzemplarz, największy i najstarszy w Polsce, trafił mi się po raz pierwszy!
    W Arboretum Kórnickim cypryśników błotnych naliczyłam osiem. Drzewo należy do rodziny cyprysowatych i pochodzi z południowo-wschodniej Ameryki Północnej (od Wirginii do Meksyku) gdzie rośnie na bagnach i terenach zalewanych wodą. Wykształca charakterystyczne korzenie oddechowe - pneumatofory, które wyrastają pionowo nad powierzchnię gruntu z korzeni podziemnych. Umożliwiają one dostęp powietrza do systemu korzeniowego rozrastającego się w bagiennej glebie w warunkach beztlenowych oraz kotwiczą drzewo w bagnistym terenie. Dawniej Indianie z pneumatoforów robili ule.
    Korona cypryśnika jest regularna i gęsto ugałęziona, a pień pokryty włóknistą, cienką, brozowoczerwoną korą. Pędy zróżnicowane są na długopędy i krótkopędy. Igły są miękkie, jasnozielone, długości 5-17 mm, ułożone skrętolegle. Jesienią przebarwiają się na rudobrązowo i odpadają wraz z krótkopędami. Niepozorne kwiaty pojawiają się w marcu i kwietniu. Niewielkie, kuliste szyszki sklejone czerwoną, aromatyczną żywicą dojrzewają jesienią.
    To oryginalne drzewo iglaste rzadko spotykane jest w naszych parkach.
    Jak dobrze zrozumiałam z treści na tabliczce, roślinę opatrzono numerem inwentarzowym 6370 z informacją na dole: Introdukcja - Europa - 1640 rok, Polska - 1816 rok, Kórnik - 1828 rok. Wnioskuję zatem, że pierwszy egzemplarz cypryśnika błotnego posadzono w Kórniku 191 lat temu.

    Na terenie podmokłym zadomowiła się metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides), która podobnie jak cypryśnik błotny należy do rodziny cyprysowatych, a ponieważ często występuje nad rzekami i na terenach podmokłych nazywa się ją modrzewiem wodnym. Na pierwszy rzut oka łatwo jest ją pomylić z cypryśnikiem, no chyba, że rośną obok siebie tak jak nad brzegiem stawu w Arboretum Kórnickim. Mimo, iż liczba obu gatunków jest tu porównywalna, to tylko w jednym miejscu tworzą parę.
    W Chinach, w naturalnych warunkach, metasekwoja dorasta do pięćdziesięciu metrów. Jej kora pnia łuszczy się strzępiastymi pasmami, a pędy ułożone regularnie, naprzeciwlegle, zróżnicowane są na drewniejące długopędy i niedrewniejące krótkopędy, które opadają jesienią wraz z igłami. Jesienią igły przebarwiają się na kolor pomarańczowobrązowy. Szyszki okrągłe, około 2 centymetrów zwisają na gałązkach bocznych i po wysypaniu nasion opadają.

    Woda w parku dendrologicznym poprawia znacznie jego walor krajobrazowy. W wodnym lustrze, w sierpniowym popołudniowym słońcu rośliny z wielką uwagą przyglądają się swoim odbiciom.

    W kórnickim arboretum znajduje się duży staw i naturalna łąka, gdzie koszenie ogranicza się do jednorazowego usunięcia roślin, które przeszły pełny cykl generatywny (kwitnienie i wydanie nasion) oraz znaczną część rozwoju wegetatywnego. Na łące rosną między innymi firletka, wiązówka, niezapominajka, kosaciec, kaczeniec, jaskry oraz liczne trawy i sity. 

     W pobliżu dębu szypułkowego (Quercus robur) przysiadłam na ławce tylko do zdjęcia.

    Trochę dłuższy odpoczynek zrobiliśmy sobie w ogrodzie z pokaźną kolekcją hortensji bukietowych (Hydrangea paniculata) odmian 'Renhy' 'Rendia' 'Kolmavesu' 'Jane' 'Bulk' 'Lime Light' 'Dolprim', hortensji krzewiastej (Hydrangea arborescens) 'Annabelle', hortensji otulonej (Hydrangea involucrata) i hortensji ogrodowej. Być może jakąś odmianę pominęłam.
    Po długim spacerze siły regenerowałam w pozycji horyzontalnej, na dość wygodnej ławce wydłubanej w pniu drzewa.

    W niespełna miesiąc po naszej wizycie, 27 sierpnia, nad Kórnickim Arboretum przeszła wichura, która połamała wiele drzew. 

   Staw Białej Damy chyba ze względu na suche lato przypominał bajorko pokryte zielonym kożuszkiem fitoplanktonu.

    W jadalni kórnickiego Zamku wisi portret Teofili z Działyńskich Szołdrskiej-Potulickiej (1714-1790), legendarnej Białej Damy, która w Kórnika się urodziła i w Kórniku zmarła.

    Małgorzata Potocka (Biblioteka Kórnicka PAN) z kórnickiego Zamku mówi, że znane są różne wersje legendy o Białej Damie.

    Jedna opowiada o tym, że jest ona dobrym, opiekuńczym duchem zamku.

    Według innej przypowieści Biała Dama zazna spokoju dopiero, kiedy odnaleziony zostanie skarb. - Jaki skarb? - Skarb diabła.
    Ta legendarna historia zaczęła się od tego, że mieszkańcy Kórnika nie mieli cegieł na budowę kominów. Biała Dama też ich nie miała, ale przypomniała sobie, że posiada mniejszy zamek w miejscowości Mościenica, który był jej niepotrzebny i postanowiła go rozebrać. Problem w tym, że w zamku mieszkał diabeł. Jak wszyscy wiemy, diabły dwa razy w roku opuszczają swoje kryjówki. W Wielki Piątek, kiedy muszą wysłuchać męki pańskiej oraz w Noc Świętojańską, kiedy idą się bawić i robią niekoniecznie dobre rzeczy. Wtedy właśnie zamek ten rozebrano i kiedy diabeł wrócił jego domu już nie było, podobnie jak i schowanego tam skarbu. O całe zło oskarżył Białą Damę, na którą rzucił klątwę. I tak, dopóki ten skarb nie zostanie odnaleziony, to dusza Białej Damy będzie musiała pokutować.

    Biała Dama była też posądzana, przede wszystkim przez swojego byłego męża, o liczne romanse, między innymi z pastorem z Bnina, proboszczem z Kórnika, a także z ogrodnikiem. W legendzie o niej pojawia się więc i taki motyw, że każdej nocy w ogrodzie czeka na nią czarny jeździec i to właśnie z nim objeżdża swoje posiadłości.
- Kim jest ten jeździec? - Biała Dama z pewnością była osobą oryginalną. W swoim otoczeniu miała ciemnoskórego chłopca, hodowała wielbłądy, a w białych sukniach chodziła dlatego, by sprawdzić czy wszystko na zamku jest dokładnie posprzątane.
    Z obrazu schodzi co noc. Zeskakuje na stół, a potem na podłogę. Spostrzegawczy turyści mogą zobaczyć ślady jej obcasów na drewnianej posadzce. W nocy można też usłyszeć jej rozmowy z czarnym rycerzem. Czasami w jej dawnym pokoju widać zapalone światło.

    Teofila z Działyńskich dwukrotnie wychodziła za mąż. Jej pierwszym mężem był Stefan Szołdrski, starosta łęczycki. Z trojga ich dzieci przeżył tylko Feliks, późniejszy założyciel Nowego Tomyśla. Po śmierci męża, Biała Dama związała się z osiem lat młodszym Aleksandrem Potulickim, starostą borzechowskim. Ponoć była to wielka miłość, ale z czasem Teofila zaczęła oskarżać męża o alkoholizm, zdrady i o okropny charakter, a on mówił o jej zbyt mocnym charakterze i też wypominał zdrady. Związek nie przetrwał, ale być może przyczyną rozwodu było jednak zupełnie coś innego…  
    Z małżeństwa tego urodziła się dziewczynka o imieniu Karolinka. Biała Dama nie wiadomo dlaczego postanowiła zahartować córkę i zadecydowała, że przez dziewięć lat córeczka będzie mieszkać na podzamczu. Niestety, Karolinka tego wieku nie dożyła. Zmarła mając osiem lat na poważne powikłania po przebytych przeziębieniach i zapaleniu płuc. I tę rodzinną tragedię również zarzucał jej ówczesny mąż.
    Teofila świetnie zarządzała majątkiem, ale jako matkę trudno ją chwalić. Bardzo dobrze traktowała i była tolerancyjna dla Żydów i ewangelików, nazywanych wówczas innowiercami. Sprowadzała też Olędrów, zniosła pańszczyznę i pomagała chłopom. Ci ostatni ustawiali się nawet w kolejkach, by zamieszkać na terenach przez nią zarządzanych. A w swoim posiadaniu miała nie tylko Kórnik, ale też Bnin, Radzewo, Radzewice, Czmoń, Czmoniec czy Borówie.
(źródło: https://powiat.poznan.pl/biala-dama-nadal-straszy/ ).

    Zamek w Kórniku, to jeden z najciekawszych i najwspanialszych obiektów okolic Poznania. Pokażę go nie w całej krasie, bowiem jedną jego część zasłaniały rusztowania. 

    Teren podzamcza od wschodu i zachodu zamykają trzy zamkowe oficyny. Tylna elewacja oficyny wschodniej zwrócona była na przyzamkowe podwórze gospodarcze. Zbudowana w 1755 roku miała architekturę, na której wzorowano oficynę nad jeziorem, lecz nieco większą kubaturę. Jej środkową część zajmowała stajnia mieszcząca 24 konie, przeważnie cugowe.
    Oficyna nad jeziorem zwana Australią powstała około 1757 roku na polecenie Teofili.
    Klaudynówkę, najmniejszą z oficyn wzniesiono w 1791 roku z przeznaczeniem na mieszkania. Według nie potwierdzonych źródłowo informacji miała się tam urodzić siostra Tytusa Działyńskiego, Klaudyna Potocka.

     Nad jezioro Kórnickie nadciągała granatowa deszczowo-burzowa chmura, która przerwała nasze zwiedzanie miasta i spacer brzegiem jeziora.

    Na koniec kilka zdjęć prezentujących kórnicki rynek z neobarokowym ratuszem i gotyckim kościołem pod wezwaniem Wszystkich Świętych. Trzynawową, halową świątynię z fundacji Górków, ukończono w 1437 roku, którą po pożarze w 1836 przebudowano. Z tego czasu pochodzą fasada i sklepienia. Na zewnętrznej ścianie fasady znajduje późnorenesansowy nagrobek Andrzeja II Górki, kasztelana międzyrzeckiego, a w kaplicy kościoła nagrobek klasycystyczny z czarnego marmuru Teofili Działyńskiej.
    Zdjęć zewnętrznej bryły budowli nie robiłam, ze względu na rusztowania.

Już dzisiaj zapraszam do Rogalina...

    Kórnik, 1 sierpnia 2019 roku