Nowogród - Szlak Schronów Bojowych SGO Narew i Skansen Kurpiowski

     Wracając do domu z niedzieli palmowej w Łysych zatrzymaliśmy się na dłużej w Nowogrodzie. Wcześniej trochę czasu spędziliśmy nad zalewem powstałym na rzece Rozoga w pobliżu wsi Wykrot później w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle, a potem jeszcze we wsiach Dąbrówka i Zbójna. Wszystkie te miejsca zaprezentuję innym razem, dzisiaj Nowogród i jego atrakcje.
    Nasza przygoda z miastem zaczęła się tuż po przekroczeniu Narwi, na parkingu przy ciężkim schronie bojowym Most, gdzie z tablic informacyjnych dowiedzieliśmy się czegoś więcej na temat miejsc, które jeszcze tego późnego popołudnia chcieliśmy zobaczyć.
    Oprócz nas na obszernym parkingu zatrzymało się wiele innych osób wracających ze święta w Łysych.

    Nowogród położony przy ujściu Pisy do Narwi, na dawnym szlaku handlowym z Mazowsza na Prusy, Litwę i Ruś, to pierwotnie gród książąt mazowieckich. W 1434 roku książę mazowiecki Bolesław IV nadał Nowogrodowi prawo miejskie chełmińskie. W roku 1546 potwierdził je król Zygmunt Stary.
    Wiek szesnasty to rozkwit Nowogrodu, głównie za sprawą rzemiosła, bartnictwa, handlu drzewnego. Dochody miastu przynosiła również przeprawa przez Narew.
    W 1615 roku miasto dotkliwie zniszczył pożar. Kolejne nieszczęście przyszło z kolejnym pożarem w 1652 i zniszczeniami podczas wojen szwedzkich. W roku 1778 wielki pożar znowu spustoszył Nowogród.
    W siedemnastym i osiemnastym stuleciu miasto było siedzibą bartników i miejscem sądów bartnych.
    W drugiej połowie dziewiętnastego wieku nad rzemiosłem i handlem zaczęło dominować rolnictwo.
    Po upadku powstania styczniowego, w ramach represji carskich, w roku 1869 Nowogród stracił prawa miejskie, które odzyskał czterdzieści dziewięć lat później, po uzyskaniu przez Polskę niepodległości.
    Podczas drugiej wojny miasto niemal doszczętnie zostało zniszczone, a toczące się tu we wrześniu 1939 roku walki przeszły do historii, jako jedne z najkrwawszych.
Na terenie gminy znajdują się trzy linie umocnień:
- linia schronów bojowych SGO Narew (1939)
- sowiecka linia Mołotowa (1941)
- linia niemiecka (1944).
    Miłośnicy militariów mogą przejść Szlakiem Schronów Bojowych SGO Narew od Nowogrodu przez Szablak do Łomży. Między Nowogrodem a Szablakiem znajdą znakomite warunki do uprawiania paintballu.
    Przyjrzyjmy się ciężkiemu schronowi bojowemu Most, który zapewne nazwę wziął od swojej lokalizacji. W pobliżu na wzgórzu stoi czołg - pamiątka z okresu drugiej wojny. 

    Największą atrakcją Nowogrodu jest położony na wysokiej skarpie nadnarwiańskiej, na wprost ujścia Pisy, utworzony w 1927 roku, Skansen Kurpiowski imienia Adama Chętnika (1885-1967). Skansen w Nowogrodzie jest drugim po Kaszubskim Parku Etnograficznym w Wdzydzach Kiszewskich najstarszym w Polsce muzeum na świeżym powietrzu. Ponad dwa tysiące eksponatów podarował Adam Chętnik, założyciel skansenu, wielki piewca, historii, tradycji i kultury kurpiowskiej.
    Podczas drugiej wojny skansen całkowicie został zniszczony. W trudnych powojennych latach, swoje wielkie dzieło życia, Adam Chętnik ponownie doprowadził do istnienia. Dzisiaj skansen zajmuje trzy i pół hektara powierzchni prezentując zabytkowe drewniane budynki z wyposażeniem oraz inne obiekty charakterystyczne dla tradycyjnej kurpiowskiej architektury i zabudowy.

    Byliśmy bardzo wdzięczni za możliwość wejścia do skansenu już w momencie jego zamykania. W tym roku, w niedzielę palmową, obiekt otwarty był po raz pierwszy.

    Zauroczyło nas położenie domów rozlokowanych na różnych poziomach wysokiej skarpy. Z najwyższego tarasu podziwialiśmy rzekę i wyobrażaliśmy sobie życie Kurpiów, zagadkowego ludu, który przez wieki wyróżniał się w Rzeczypospolitej indywidualnością, umiłowaniem swobody, własną gwarą, obyczajami, specyficznym budownictwem i sposobem życia.

Skansen Kurpiowski im Adama Chętnika

Skansen na nadnarwiańskiej skarpie utworzony w 1927 roku

Obora z Wyku

Chałupa z Łysych z 1923 roku

Dwór ze wsi Brzózki

Altana widokowa

Przy altanie widokowej

Przy altanie widokowej

Przy altanie widokowej

Zejście ze skarpy przy altanie widokowej

Chałupa z Witowego Mostu

Zagroda z Baranowa

Zagroda z Baranowa

Wzgórze Ziemowita

Karczma z Dylewa

Spichlerz z Dylewa

Chałupa z Witowego Mostu II połowa XIX wieku

Ule kłody

Narew w popołudniowym słońcu

Piękny okaz wierzby płaczącej

Karczma z Dylewa od strony rzeki

Spichlerz

Chałupa kurpiowska

Wiosna

Późnym popołudniem

Firanka ze złocących się w słońcu młodych liści wierzby, obok spichlerz

Piękny okaz płaczącej wierzby

Kolory wiosny późnym popołudniem

Kurpiowska zagroda

Młyn wodny z Dobregolasu II połowa XX wieku

Olejarnia z Witowego Mostu - XIX wiek i kuźnia ze wsi Zalas - XVIII wiek

Kapliczka św Jana Nepomucena ze wsi Tarnowo - kopia XVIII w

Kapliczka św Jana Nepomucena i młyn wodny z Dobregolasu

Młyn wodny z Dobregolasu

Jedna z wielu chałup

Wiejski rustykalny płotek

Kuźnia ze wsi Zalas - koniec XVIII wieku

Jedna z wielu chałup kurpiowskich

Spichlerz ze wsi Dylewo Stare XVIII/XIX wiek

Chałupa z Myszyńca Starego - koniec XIX wieku; ule-stojaki ustawiane w sadach i ogrodach

Chałupa z Kadzidła; spichlerz z Dylewa Starego; spichlerz z Kadzidła - kopia z 1915 roku

Spichlerz z Kadzidła; chałupa z Kadzidła - XIX wiek

Wiatrak paltrak z Plewek - 1920 rok

Wiatrak paltrak z Plewek; spichlerz i chałupa z Kadzidła

Ule-stojaki ustawiane w sadach i ogrodach, kiedy władze zaborcze zabroniły Kurpiom wstępu do lasu

Chałupa z Myszyńca Starego; altana widokowa na Wzgórzu Ziemowita

Ul przed chałupą z Myszyńca Starego; studnia z żurawiem-rekonstrukcja z Dębnik XIXw; ule-stojaki

Stodoła ze wsi Wejdo; kierat ze Zdębiska; spichlerz z Piątkowizny

Folusz do sukna z końca XIX wieku

Wzgórze Ziemowita

Rekonstrukcja leśniczówki z Zawodzia koło Myszyńca - II połowa XIX wieku

Na słupach altany wyrzeźbiono znaki bartne - bartnicy kurpiowscy sygnowali nimi swoje barcie

Każdy bartnik posiadał bór bartny (60 pni bartnych), łąkę bartną i miejsce na rzece do zastawiania jazów

Widok na Narew z altany

Pod dachem łódź dębowa z wczesnego średniowiecza

Odrzynki drzew bartnych - niższe drzewo dąb liczący około 700 lat, wyższe 500-letnia sosna

Leśniczówka

Na wysokości od 3 do 18 m, w dziuplach zwanych barciami żyły niegdyś pszczoły

Ule kłodowe, wśród których dominują ule-stojaki

Pomnik Stacha Konwy - rekonstrukcja z 1965 roku

Leśniczówka

Kamienne schody wiodą do Zagrody z Myszyńca

Zagroda z Myszyńca

Zagroda z Myszyńca

Zagroda z Myszyńca

Jedna z wielu chałup

Bróg z Morgownik - rekonstrukcja

Widok na młyn wodny

Nie znalazłam nazwy tego cieku wodnego, strumienia spływającego z góry głębokim wąwozem

Brak wody spowodowany tegoroczną suszą

Głęboki wąwóz

Ścieżka nad wąwozem wiodąca do dworu

Ścieżka nad wąwozem wiodąca do dworu

Popatrzmy na głębokie koryto strumienia

Dwór ze wsi Brzózki - XIX wiek

Dwór z bali sosnowych

Podmurówkę, schody na ganek i taras wykonano z kamieni polnych spojonych zaprawą cementową

W dworze znajduje się stała wystawa biograficzna "Adam Chętnik. Życie i dzieło"

W salonie piece kaflowe przeniesione z dworu w Romanach

Dwór ze wsi Brzózki na Wzgórzu Ziemowita

    Obok Skansenu Kurpiowskiego, zabytkami Nowogrodu są także: kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia NMP z roku 1821 oraz wczesnośredniowieczne grodzisko w widłach Narwi i Pisy datowane na IX-XIII wiek.

   Nowogród, pomost łączący Kurpie z resztą Polski, czasy dzisiejsze z wielowiekową historią, tradycją, barwną kulturą ludową, ujmuje swoim niezwykle pięknym położeniem - niewiele jest miast gdzie znajduje się ujście jednej żeglownej rzeki do drugiej. Szczególne warunki naturalne, bezpośrednie sąsiedztwo Puszczy Kurpiowskiej, która zaczyna się na drugim brzegu Narwi, skrzyżowanie tras wodnych i lądowych z północy na południe, ze wschodu na zachód, droga wodna z Warszawy na Mazury wyznaczają Nowogród jako kluczowy punkt dla turystów.
    Nowogród, 14 kwietnia 2019 roku